Програма

Роми Обединети од Македонија – РОМ од денес ја продолжува идеолошката борба против нееднаквоста, дискриминацијата, маргинализацијата и општествена есклузија на Ромите, која започна пред 43 години, зад чија подршка и идеја застанаа 14 Роми идеолози во Лондон на Првиот конгрес на Ромите ја дадоа национална посветеност и официјалност, а Организацијата на Обединетите нации го прогласи 8-ми април за Светски ден на Ромите, и истовремено нашиот јазик, знаме, нација, култура, традиција и обичај со речиси илјада години стара историја станаа официјално признаена во целиот свет. Денес сме над 12 милиони Роми распространети низ цела Европа и претставуваме најголемото малцинство во Европа.

Новата идеолошката мисла РОМ ја започна септември 2013 година, креирана од група на млади интелектуалци и големи ентузијасти и оптимисти за позитивно општество во кое и ние Ромите конечно ќе го завземаме своето соодветно место и дел. Позитивната и гордо историско-патриотска мисла и верување, одлучивме да ја прошириме користејќи го современиот модел на информирање и размена на информации преку социјалните мрежи, каде за само еден ден имавме над 300 поддржувачи, кои во РОМ ја гледаа визијата која оддамна ја посакуваа, а која конечно произлезе од едни храбри и одлучни интелектуалци, кои ништо случајно не создаваа, а единствена водилка во тоа им беше националниот интерес, при тоа почитувајќи го минатото и дејствијата политички кои се имаат случено, но во ниту еден момент не помислувајќи да се вратиме во дискусија за тоа, туку единствено погледот беше свртен кон светлата идна ромска визија која од Ромите ќе направи пристојни граѓани на ова општество со почит од сите кои се дел од него.

Транспаретноста, истрајноста, посветеноста, отвореноста кон нашите граѓани, иновативноста и различноста од другите политички партии ќе биде главна одлика на РОМ. Сегашната политичка состојба бара дополнително залагање, промовирање на сеопфатни програми, поголема социјална заштита и потреба од организирана држава која ќе даде поголема подршка на помалите етнички заедници во Република Македонија со цел поголем просперитет и благосостојба. Ромите имаат потреба од понатамошно јакнење и интегрирање во главните општествени и економски текови, со цел да се обезбеди траен развој и инклузивност, а особено заштита од дискриминација и расизам. Недостигот на конзистентна и координирана политика за да се излезе во пресрет на специфичните потреби за афирмирање на сиромашното ромско прашање во кое ќе се опфатат круцијални теми и проблеми кои ги тангираат Ромите, ни беше доволен показател дека е време силно и посветено да започнеме со креирање на нов пат по кој кој ќе се движи идниот просперитет и интегритет. Кон овој пат мора заеднички да зачекориме, заедно да ја градиме нашата иднина, да се залагаме за остварувањето на нашите права, на нашите национални интереси, како и просперитет на нашиот народ.

Истрајноста во реализација на целта, РОМ ја согледа во потребата од формирање на политички ентитет кој преставително со конкретни постапки базирани на знаење и умеење ќе доведат до почетниот процес на имплементација на целта, а потоа и достигнување на вистинската цел – Национално ромско единство кое ќе овозможи здружено и сплотено организирање на политики и механизми за овозможување на подеднаков квалитетен живот на сите Роми.

Градејќи ја својата идеолошка цел врз историски мисли, применувајќи граѓанско почитување, потикнувајќи движења на граѓанските права и слободи, градење на верско, религиско и етничко пријателство и елиминирање на дискриминацијата и стереотипноста, поличката партија Роми Обединети од Македонија-РОМ на своето прво Собрание ја донесува следната

Роми Обединети од Македонија е политичка партија со граѓанско-демократска ориентација, чија главна определба е изградба на општество со втемелен хуман, толерантен и подеднаков систем, во кој човекот ја има најголемата вредност без разлика на постоечките политички, верски, религиски, етнички, полови и низа други различности. Различностите се карактеристика на сите современи општества и на групите кои ги сочинуваат и ја преставуваат универзалната вредност. Законската рамка и рамката на политики треба да овозможат да се согледа дека индивидуалните идентитети може да бидат повеќекратни, повеќеслојни, контекстуални и динамични.

Граѓанскиот правец на движење во остварување на целта е движечка наша сила во прогресивните заложби за мир, слобода и демократија, меѓусебно почитување, рамноправност, толеранција, социјална и солидарна правдина меѓу сите луѓе кои живеат во Република Македонија.

Имајќи ја во предвид формалната бројност на Ромите во нашата држава, наспроти реалната, РОМ самостојно или во коалиција со други политички истомисленици ќе делува во функција на елиминирање на многубројни неправди произлезени од несоодветниот, неправичниот и нееднаквиот пристап во вклучувањето и на Ромската заедница во општествениот и системскиот круг на вреднување и исполнување.

РОМ има за цел да понуди нови вредности, пристап и решавање на општествените предизвици со кои се соочуваат Ромите. Во таа насока како главни партиски определби, цели и залагање на РОМ ќе биде:

• Заштита и афирмација на суверенитетот и интегритетот на Република Македонија;
• Јакнење и интегрирање на Ромите во главните општествени текови на државата;
• Промовирање на мирен и хармоничен живот со припадниците на другите националности;
• Унапредување на еднаквоста и толеранцијата за подобрување на односите на етничките заедници во Република Македонија;
• Промовирање на позитивни кампањи за подигање на свеста за заштита од дискриминација;
• Промовирање на позитивни мерки за подигање на нивото на образованието, здравството, домувањето, вработувањето, културата и сл;
• Конструктивен, прагматичен и не-дискриминаторска политика;
• Промовирање и унапредување на заштита на основните човекови права и слободи;
• Промовирање на еднакви можности и пристап кон постојните можности за унапредување на статусот на Ромите;
• Промовирање на практични мерки за еднаков пристап на Ромите до пазарот на трудот.
• Подобрување на основните услови за живеење на Ромите во Република Македонија;
• Остварување на социјална еманципација на Ромите во Република Македонија;
• Развој и промоција на Ромската култура, јазик и традиција;
• Подобрување на социо-економскиот статус и промовирање на сеопфатни политики за социјална инклузија на Ромите.

Република Македонија е демократска и социјална држава во која сите пред Уставот и законите се еднакви. Уставот на Република Македонија содржи повеќе одредби во однос на основните слободи и права на човекот и граѓанинот. Во делот на граѓански и политички слободи и права утврдено е дека “граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба”.

Начелото на еднаквост во правниот систем на Република Македонија произлегува од самиот Устав на Р.М. Имено, во членот 9 од Уставот се предвидува дека „граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба“.

Уставната одредба за еднаквост, во секој случај, претставува правна основа за усвојување на новиот Закон за спречување и заштита од дискриминација. Овој закон содржи одредби според кои се забранува директната и индиректната дискриминација не само по основа на раса, боја на кожа, етничка припадност, јазик, државјанство, религија или верско уверување, туку и по основа на пол, род, припадност на маргинализирана група, социјално потекло, образование, политичка припадност, други видови уверувања, личен, општествен, семеен или брачен статус, ментална или телесна попреченост, возраст, имотен статус и здравствена состојба, како и по која било друга основа која е предвидена со закон или ратификуван меѓународен договор. Исто така, со Законот се опфатени и дејства на охрабрување, поттикнување и помагање на дискриминацијата и особено дејства на вознемирување, виктимизација и сегрегација, односно подвојување.

Во светот на големите модерни демократии има се поголем и поголем предизвик во обезбедувањето на еднаквост за сите граѓани, без разлика на возраста, полот, бојата на кожа или етничката припадност.

Во Република Македонија рамноправноста на граѓаните е загарантирана со Уставот како највисок правен акт во државата и како фундаментално човеково право, поради што и треба да претставува една од најважните цели и приоритети за Република Македонија. Суверена и функционална држава е предуслов за стабилно општество.

Суверенитетот РОМ го подразбира дека државата има одговорности кон сите свои граѓани и како учесник во Меѓународната заедница. Една од одговорностите на суверената држава е да вклучи и развивање и спроведување политики за интеграција засновани на здрава институционална и законска рамка.

Еднаквост пред законот и еднакви можности за развој на секој граѓанин се основните политички принцип гарантирани со Уставот, кои не секогаш се почитуваат. РОМ ќе се залага и ќе настојува загарантираните права да се почитуваат. За нас почитувањето на човековите и граѓанските права и слободи, без оглед на расата, бојата на кожа, полот, јазикот, вероисповеста или политичкото убедување, загарантирани со темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија е неотуѓиво и елементарно право на секој поединец.

РОМ ќе понуди една поинаква визија за праведно општество, во кои сите граѓани ќе бидат рамноправни. Затоа РОМ има за цел да биде чувар на сонот на многу ромски семејства кои сакаат да уживаат еднакви можности, праведност и правда и тоа ќе го стори преку залагање за:

• Општествено зближување;
• Рамноправно учество на сите заедници во општествените текови;
• Справување со постојните нееднаквости и феноменот на дискриминацијата;
• Унапредување на Националната стратегија за еднаквост и недискриминација.

Сите ние го имаме тоа право! Имаме право на пристојна плата, право на пристојно место за живеење, право на квалитетна здравствена заштита, како и пристап до квалитетно јавно образование и подобра иднина за нашите деца.

Слобода за секој човек е наш идеал, без реализација на слобода во сите негови димензии нема самоопределување или само- одговорност на секој поединец. Дека човек може да живее во слобода и достоинство и работи е потребно за да се обезбеди слобода на законски и да се обезбеди тоа со вистински социјални, културни и образовни барањата на своите достигнувања и употреба.

Демократијата зависи од активното учество на поединецот во јавните работи. Не може да се оправда исклучувањето на било кој од заедницата бидејќи тоа би претставувало сериозна пречка за меѓукултурниот дијалог. Во законодавството на Република Македонија постојат бројни анти-дискриминаторски одредби со кои се забранува дискриминацијата во одредени области на општественото живеење и по одредени дискриминаторски основи.

Јавната власт и сите општествени сили се поддржуваат да ја развијат потребната рамка за дијалог преку образовни иницијативи и практични уредувања со кои се вклучуваат малцинствата и мнозинствата.

Доброто и демократско управување им служи на потребите и на интересите на сите жители во државата. Додека демократијата подразбира мнозинско правило во процесот на донесување политички одлуки, таа, исто така, вклучува заштитни мерки против злоупотреба на моќта на мнозинството. За ваков процес РОМ ќе се залага преку обезбедување на заштита и учество на Ромите во самиот процес, како и преку олеснување на инклузивниот процес на управување кој ги вклучува сите членови од населението.

Демократијата и управувањето кое се раководи по нејзините принципи е насочена кон сите жители во државата и ги заштитува истите, без разлика на различностите. Државите мора целосно да го почитуваат владеењето на правото и меѓународните стандарди за правата на заедниците. Според тоа, демократскиот процес на донесување одлуки на кој се заснова РОМ на секој ќе му овозможува ефективно да учествува и да го искаже своето мислење.

Треба да се земат предвид и меѓународно преземените обврски на Р.Македонија., како во рамките на универзалниот систем, така и во рамките на регионалниот систем на заштита на човековите права. Покрај обврските кои во борба против дискриминацијата ги наметнува членството во Советот на Европа и ООН, како земја-кандидат за членство во ЕУ, Република Македонија е обврзана да го усогласи своето законодавство со правниот систем на ЕУ, кој исто така предвидува забрана на дискриминација. Во правниот систем на Република Македонија, припадниците на етничките заедници се заштитени со Уставот како највисок правен акт, со законите, како и ратификуваните меѓународни договори. Од сето погорекажано произлегува дека, рамката и процесот на усовршување и унапредување на законската рамка, а особено на нејзината примена во однос на регулирањето на заштитата и почитувањето на човековите права, облиците на дискриминација и санкциите и мерките за недискриминација, како и еднаквите можности во други сфери на општественото живеење, се уште не е постигнато. Во периодот што доаѓа, Република Македонија, согласно со меѓународните обврски и во рамките на процесот на европската интеграција мора да работи интензивно, посветено и фокусирано за надминувањето на оваа состојба и на демократско решавање на овие јазови.

Уставот на РМ во Глава II ја гарантира еднаквоста на граѓаните и го забранува ограничувањето на слободите и правата по повеќе основи. Контролите за излегување од земјата и нивно влијание врз човековите права на Ромите, претставуваат кршења на човековите права, како одговор на барањата на ЕУ за делотворно управување со тековите на емиграција од земјата, Р.Македонија воведе различни мерки, вклучувајќи и информативни кампањи, измени и дополнувања на закони и зајакнати излезни контроли, насочени кон спречување државјаните да поднесуваат „неосновани” барања за азил во земјите – членки на ЕУ. Како резултат на ова, на голем број на македонски државјани не им беше дозволено да излезат од земјата. Ромите во насока на оваа мерка се очигледно непропорционално засегнати од мерките на излезни контроли и конфискувањето на патните документи, што во суштина е еквивалентно на забрана на патување. Ваквите постапки, односните мерки ја попречуваат слободата да се замине од земја, вклучувајќи ја и сопствената, гарантирана согласно Член 2 од Протокол 4 на Европската конвенција за човекови права, како и правото да се бара и во други земји да се ужива азил од прогонување, содржан во Член 14 од Универзалната декларација за човекови права. Евидентно е дека зголемените нивоа на миграција на Роми од Балканот, вклучувајќи ја и Република Македонија произлегуваат од нивната сиромаштија и социјална исклученост. Оттука, од клучна важност е да се одговори на сите фактори што придонесуваат кон социо-економската исклученост на Ромите. Во оваа смисла, РОМ забележува дека прашањето на интеграцијата на Ромите треба да биде високо на агендите за пристапување кон ЕУ на земјите од регионот.

Бездржавјанството и немањето регистриран граѓански статус и документи за лична идентификација претставуваат сериозни пречки за бројни Роми да ги уживаат основните социјални и економски права. Иако во Република Македонија последниве години е остварен значителен напредок кон елиминација на статусот на лице без државјанство, особено преку усвојување и спроведување на законски мерки, проблемот допрва треба да се реши целосно. Позитивно е што се преземени чекори за да се олесни ситуацијата на оние кои немаат документи, вклучително и во врска со пристапот кон образование, на пример, извод од матичната книга на родени веќе не е задолжителен за запишување на децата во јавни основни училишта.
РОМ ќе се залага интезивно да продолжат напорите насочени кон елиминирање на бездржавјанството, вклучително и преку одобрување и спроведување на Декларацијата од Загреб, усвоена на регионалната конференција за обезбедување на документација за граѓанскиот статус и матична евиденција во Југоисточна Европа во октомври 2011.

Истовремено РОМ ќе се залага и за засилување на напорите насочени кон разрешување на прашањата поврзани со правниот статус на Ромите бегалци од Косово, со цел да се обезбеди целосна и делотворна локална интеграција и на оние кои не можат или не сакаат да се вратат во Косово. Европската конвенција за државјанство од 1997 година, ги обврзува земјите-потписнички да им дадат државјанство на лицата што законски и постојано престојуваат на нивната територија со утврдување максимален праг од десет години пред да можат да поднесат барање за добивање државјанство. Ова не мора задолжително да повлекува одрекување од државјанството на земјата од каде што потекнуваат. Правото на децата-странци да го земат државјанството на земјата во која се родени и живеат може дополнително да ја поттикне интеграцијата.

Недискриминацијата и ефективната еднаквост не се само основни и заеднички принципи тие се предуслови за ефективен придонес на сите за општото добро. РОМ ќе придонесе за забраната за дискриминација и ќе повлекува еднаквост пред законот и еднаква заштита според законот што ќе подразбира отстранување на пречките за ефективна еднаквост и тоа РОМ ќе го стори главно преку:

• Унапредување на одредбите од материјалното право, а во врска со недискриминацијата;
• Реализирање на основни и специјализирани обуки за вработените во државните и јавните институции за препознавање на дискриминацијата, како и расположливите заштитни механизми;
• Обуки за родова и етничка еднаквост за државните службеници;
• Реализирање на обуки од областа на човековите права и недискриминација врз основа на ментална и телесна попреченост, вклучувајки го родовиот аспект;
• Соодветни стратегии за надминување на проблемите со кои се соочуваат Ромите во врска со пристапот кон квалитетен живот.

Во земја со богата разновидност, како што е Република Македонија меѓуетничките односи се комплексни, а постојните поделби не можат да се решаваат на површен начин. Сите политички и јавни актери на земјата треба да имаат на ум дека нивната оставнина ќе зависи од нивниот конкретен придонес кон градењето интегрирано општество.

Во институциите на системот во нашата држава, согласно рамковниот договор сите етнички заедници кој живеат во Р.Македонија треба да бидат еднакво застапени, како и да бидат еднакво вклучени во донесувањето на одлуките

Припадноста на било која нација не ги дели луѓето на помалку или повеќе човечни. Секој човек со своето раѓање го добива правото на живот на планетата на која живеат сите други народи од кои се состои светот, што значи дека сите делат исти права и обврски. Да се биде човечен и да се прифатат последиците предизвикани од минатото овозможува безбеден и мирен живот.

РОМ со организирање на настани и споделување на мислења меѓу младите кои на различни начини учествуваат во некаква дискриминација или поделба на етничка основа, ќе врши големо влијание врз менување на мислењето и начинот на однесување на младите кои се основни носители на меѓучовечките односи за градење на беспрекорна иднина.

Во нашето општество за жал, сеуште денешните деца покажуваат висок степен на нетолеранција, ова е трагичен податок бидејќи тие не се раѓаат со чувството за мразење и нетолеранција.

Меѓукултурниот дијалог е моќно средство за посредување и за помирување – преку критичкото и конструктивно залагање за надминување на културните поделби, тој се занимава со реалните проблеми на општественото раслојување и несигурноста, а во исто време ги поттикнува интеграцијата и социјалната кохезија.

Слободата на изборот, слободата на изразувањето, еднаквоста, толеранцијата и заемното почитување на човековото достоинство се дел од водечките начела во оваа смисла. За успешен меѓукултурен дијалог, потребно е да се негуваат принципите на демократската култура, меѓу другото, слободоумието, подготвеноста за водење дијалог и допуштање на другите да ги искажат своите мислења и ставови, капацитет за мирољубиво решавање конфликти и прифаќање на заснованите аргументи на другите. Тој придонесува за зацврстување на демократската стабилност и за борба против предрасудите и стереотипите во јавниот живот и во политичкиот дискурс, како и за поттикнување на создавањето коалиции меѓу различните културни и верски заедници, и според тоа, може да помогне да се спречи појавата или ескалацијата на конфликтите, меѓу другото, и во постконфликтни ситуации или ситуации на „замрзнати конфликти“.

За разлика од асимилацијата, меѓукултурниот дијалог претпоставува дека јавните власти мора да бидат непристрасни за да ги избегнат тензиите меѓу различните заедници, наместо да го прифаќаат само мнозинскиот етос. Еднаквоста и заемното почитување се важен материјал за градењето на меѓукултурниот дијалог и имаат суштинско значење за отстранување на пречките за неговата реализација.

РОМ ќе се залага за „Европскиот социјален модел“ што се спомнува во Ревидираната стратегија за социјална кохезија преку која се прават напори да се безбеди темелна еднаквост на можностите за живот. Оние што имаат најголема потреба за заштита на своите права често не се доволно оспособени за да го побараат тоа. Правната заштита на правата мора да ја следат цврсто утврдени мерки на социјалната политика со цел да се обезбеди дека во практиката секој има пристап до своите права. Така, Европската социјална повелба и Европската конвенција за правниот статус на работниците-мигранти нагласуваат, на пример, дека државите што се јавуваат како страни во нив треба да се обврзат дека ќе им обезбедат на работниците имигранти и на нивните семејства кои законски престојуваат на нивната територија ист третман како на своите државјани во целиот спектар на социјалните и економските контексти.

РОМ ќе се залага да се обезбеди внатрешна врска меѓу различните политики со кои се промовира меѓукултурен дијалог или се спречуваат ризиците за меѓукултурен дијалог. Тоа РОМ ќе го постигне со примена на „сплотен“ пристап кој ќе биде над конвенционалните ресорски граници во облик на меѓуресорски комитет. Составување и спроведување на „Национален акциски план“, кој ќе се засновува врз меѓународни стандарди за човекови права, вклучувајќи ги и стандардите на Советот на Европа, може ефективно да придонесе кон визијата за интегрирано општество што ја заштитува разновидноста на своите членови и поставува цели што можат да се преточат во програми и што се отворени за јавно следење. Советот на Европа е подготвен да помогне при развивањето на вакви национални акциски планови и при процената на нивното спроведување.

Граѓанското општество, вклучувајќи ги и заедниците на малцинствата и имигрантите, може да има важна улога.

За да се подобри интеграцијата, може да се формираат советодавни тела во кои ќе учествуваат претставници од разни засегнати партнери. Националните акциски планови треба да ги вклучуваат и новите имигранти, како и малцинските групи што се присутни подолг период.

РОМ преку следниве главни препораки ќе влијае на создавање на меѓуетнички соживот и толеранција:

• Учењето на некој од јазиците на етничките заедници да биде третирано како побитно од учењето на втор странски јазик;
• Зајакнување на постоечките механизми за оцена и мониторирање на имплементација на наставните цели поврзани со мултикултурноста;
• Презентирање и промовирање интеракција меѓу припадниците на различните етнички заедници во земјата преку обезбедување присуство на сите етнички заедници во прикажувањето на секојдневните активности и случувања;
• Важноста на улогата и одговорноста на медиумите во промовирањето на меѓуетничката толеранција и потребата тие да се воздржат од пропагирање стереотипи или разгорување на евентуално постојните тензии.

Анализата и мерењата на сиромашните Ромски семејства во Скопје, укажуваат дека профилот на сиромашните Ромски семејства во основа е идентичен со општиот профил на сиромашни семејства во Република Македонија. РОМ согласно своите истражувања дојде до податоци кои покажуваат дека Ромските семејства најмногу припаѓаат на профилот на традиционално сиромашни семејства. Појава кои со децениии и покрај одредени јавни политики насочени кон нас Ромите, нема значаен резултат. За жал големиот број на меѓународни и национални политики како Декадата за вклучување на Ромите 2005-2015, Националната стратегија за Роми во Република Македонија, немаат сеуште покажано видливи резултати во насока на придвижување во квалитетот на живот на Ромите и во оваа насока РОМ одлучно, храбро, стратегиски и тактички ќе придонесе во реална и видлива реализација на овие, а и други политики насочени не само кон Ромите, туку и во кои Ромите треба да бидат дел.

Структурирањето на квалитетна организациона единица за реализација на политиките насочени кон Ромите е само еден од првите чекори и напори кои РОМ во првата своја можност ќе ја лобира и реализира. Креирањето на соодветни и квалитетни програми за унапредување на процесот на вработување и вработливост на годишно ниво со правична и соодветна застапеност е дел од приоритетната активност на РОМ сочинета во социо-економската политика. Само за илустрација во Скопје има околу 2.400 ромски семејства, кои користат социјална помош. Меѓутоа, бројот на семејства кои имаат потреба од социјална помош е многу поголем од изнесената бројка, а проблемот главно е таргетиран во одреден број на семејства кои поднеле барање за социјална помош, но поради непотполност на потребните документи, тие не можат да го остварат ова право поради: нерегулирано државјанство и место на живеење, немање изводи од матична книга на родени, немање документи за брачната состојба и сл. Ова ја потврдува нашата теза дека маргинализираните Роми се наоѓаат во безизлезна состојба на сиромаштија. Тоа, исто така, сведочи за „магичниот круг” во кој тие се наоѓаат.

Уставот на Република Македонија во делот на економски, социјални и културни права го гарантира правото на работа, солободниот избор на вработување, заштита при работењето и материјална обезбеденост за време на привремената невработеност.

Долгорочните неповолни економски текови во Република Македонија кои се рефлектираа на целокупното население делува неповолно на стандардот на значителен дел од граѓаните, предизвикувајќи се поголемо нивно осиромаштување. Главниот проблем кој претставува последица на овој тренд е високата невработеност, која освен што со години се одржува на исто ниво, уште поизразено се чуствува кај Ромите. Со оглед на постојните трендови кои индицираат дека вработувањето кај Ромите има можност да се подобри, дури кога во државата ќе започнат погенерални позитивни економски движења, се наметнува потребата од инволвирање на сите релевантни општествени субјекти и потенцијали, со цел, преку заеднички напор, да се обликува посебна стратегија за намалување на невработеноста на Ромите, како едно најгорливите егзистенцијални прашања на оваа популација.

Ако го споредиме вкупниот број на работна сила според етничката структура, воочливо е дека Ромите имаат највисок процент на невработени лица, засекогаш над 70 % во однос на другите групи кои во тој период евидентирале невработеност од 30%.

Ниското ниво на образование детерминира најголемниот дел од Ромите да ги работат најниските и најслабо платените работи кои се обично физички работи кои во моментот тешко се добиваат, бидејќи понудата на работната сила е голема. Во вакви услови на криза, заострените образовни критериуми за вработување, уште повеќе ги маргинализира Ромите.

Имено и покрај фактот што можат да се најдат Роми со завршено средно образование, кои би можеле да се вработат на определени работни места во државниот апарат, тие и понатаму се на листата на чекање како невработени во Центрите за вработување, факт што влијае дестимулирачки и врз останатите да напредуваат во образование.

Делумно причината за невработеноста се бара и кај самите Роми кои не знаат на кој начин да се информираат за можно вработување кај официјалните институции надлежни за тоа. Исто така, воопшто шансите за нови вработување се редуцирани во извесна мерка и заради присутна дискриминација кај одделни работодатели.

Со цел да се оствари јакнење на социјална кохезија и вклученост на сите групи (особено најранливите) во главните текови на македонското општество, РОМ како главни фактори кои ги препорачува се:
пристапот кон работното место, обезбедувањето на можност за стекнување на вештини неопходни за вклучување и останување на пазарот на трудот и можностите за напредување во поглед на платата и квалификациите.

Ранливиот статус кои ги имаат Ромите бара координирана и долгорочна обврска на сите инволвирани актери, како и на меѓународната заедница. Но сепак актуелноста на ситуацијата на најранливата група од нив наложува итни активности кои се очекува барем привремено да ја санираат состојбата.

За да се подобри ваквата неповолна состојба на Ромите во сферата на вработување, РОМ поконкретно предлага:

• Развојни програми за претприемништво;
• Бизнис инкубатори;
• Реинтеграција на пазарот на трудот;
• Бизнис здруженија на Роми.

РОМ во насока на овие програмски активности ќе се залага преку:

• Активно вклучување на најмаргилизираните Роми во фазите на реализиација на одредени програми од Владата на Република Македонија (на пример: изградба на домови, асфалтирање на патишта итн).;
• Реално, соодветно и правично вработување на Ромите во администрацијата (јавна, државна, општинска и судска), согласно Рамковниот договор;
• Обезбедување на помош при трансформирање на фирми;
• Субвенционирање и прилагодување на работни вештини кај ромското активно невработено население;
• Формирање на бизнис здружение на Роми од Македонија, каде ќе се овозможи преставување и размена на идеи и создавање на евентуални кластери меѓу Ромите бизнисмени;
• Членство во стопански комори и здруженија и на ромски фирми;

Основните предизвици кои се индетификуваат, а кои се високо компатибилни со мерките и политиките кои една држава би требало да ги превземе, и во однос на Ромите се следниве;

• Создавање услови за зголемување на интегрираноста во пазарот на трудот на подолгорочно невработените и ризичните групи кои се сиромашни и социјално исклучени;
• Обезбедување сопфатни мерки на социјална заштита кои нудат минимум средства кои обезбедуваат достоинсвен живот, но истовремено ја острануваат демотивираноста за барање работа;
• Развивање на програми за контируирана едукација, посебно по ризичните групи и надминување на предвременото напуштање на образовниот систем;
• Подобрување на квалитетот и пристапот до јавните услуги посебно здраството, социјалните услуги, домувањето и транспортот;
• Надминување на високиот степен на социјална ексклузија и дискриминација, особено на одделни етнички групи, како и на Ромите, но и други ризични групи како луѓе кои живеат во институции и лицата со посебни потреби.

Правото на домување е содржано во бројни меѓународни документи кои наметнуваат на државите потписнички превземање итни активности со цел да се подобрат животните услови на сите лица кои не се во состојба да го остварат своето право на адекватно домување, вклучувајќи ги и Ромите.

Податоците говорат дека најголем број на Роми во Македонија живеаат во урбани населби (95%), при што, побројно се концетрирани во посиромашните реони (гета), или во субурбани области. Општо констатација е дека условите во кои тие живеаат се мошне лоши, често под нивото на прокламираните стандарди на соодветно домување. Често се работи за долгорочо населби со нејасен сопственички статус надвор од урбаното планирање, немаат основна инфракстуктура и услугите на државниот систем се тешко достапни.

Според некои проценки, околу 70% од ромите немаат документи за сопственост на нивното живеалиште. Се наметнува прашањето на поглобално решавање на овие состојби, посебно ако се земе предвид фактот дека Ромите во Р.Македонија не живеаат номадски, што значи и дека на локациите во кои се населени живеаат веќе подолго време. Поконкретно проблемите РОМ ги индетификува во:

• Живеење во дивоградби каде што често не се решени основните инфраструктурни услови (нема струја и вода, а доколку има водата е бактериолошка загадена, често недостасува каналициона мрежа, асфалтирани патишта, улично осветлување, отсуствува редовното собирање на одпадокот, како и друга основна урбана инфраструктура).;
• Појави на дискриминација во користењето на правото домување од различен вид;
• Условите на супстандарното живеење е потенцијален ризик на здравјето на населението;
• Стихијно појавување на нови населби како резултат на непостоење на програма за планско и сепфатно решавање на домувањето (најчесто населувањето на маргинализираните делови на градовите);
• Преоптеретеност на постојната комунална мрежа заради растечката густина на население на иста површина (традициално живеење во семејни заедници);
• Лошите услови на живеење претставуваат потенцијална можност за избувнување на незадоволство или конфликти;
• Непоседување на имотни листови од низа причини;

• Временски непрецизираниот престој на бегалци Роми, дополнително ги отежнува проблемите во домувањето;

Залагања на РОМ:

• Легализација на дивите Ромски градби онаму каде што е тоа изведливо и возможно, со цел крајниот ефект да биде современа урбанизација на истите;
• Плановите за урбанизација да ги почитуваат принципите на недискриминација и антисегрегација;
• Решевање на прашањата за сопственост на куќите и земјиштето врз кое тие се наоѓаат (легализација) и да се изнајдат конструктивни и трајно решенија во врска со тоа;
• Репарација или дислокација на живеалиштата кои се погодени од елемнтарни непогоди или се се непогодни за живеење (во одредени градови во Македонија);
• Создавање на фонд за поволни заеми или донации за изградба или доградба за најзагрозените категории;
• Утврдување на миниум стандарди за изградба соодветен дом;
• Изградба на поголем број на социјални живеалишта;
• Приклучување кон водоводна и канализациона мрежа какои нивно вклучување на легалниот систем на наплата;
• Електрификација и легализација на електричните приклучоци;
• Асфалтирање на улиците;
• Редовно собирање на сметот.

Со цел да се одговори на вака поставените предизвици треба да се развијат ефективни политики и програми, како и да се воспостават механизми и процедури, кои ќе потпомогнат во кординирањето и вклучувањата во главните текови на општеството. Тоа ќе се реализира преку конкретни акции, мобилизација на сите актери и обезбедување на ефективна имплементација на политиките.

Уставот на Република Македонија и општата правна рамка предвидуваат еднакви можности за образование за сите нејзини граѓани, согласно на меѓународното право и меѓународните конвенции.

Во Република Македонија се реализираат повеќе активности и мерки директно насочени кон унапредување на образованието на Ромите. Државата е потписник на сите позначајни меѓународни конвенции и декларации кои се однесуваат на правата на човекот, правата на децата и правато на образование.

Како стратешки документи во поглед на образованието на Ромите се сметаат: Националната стратегија за намалување на сиромаштијата и социјалната исклученост во Република Македонија 2010-2020, Националната стратегија за Ромите, Националната програма за развој на образованието (до 2015), Концепцијата за деветгодишно основно образование, Националниот акционен план за образование (ревидиран), Прирачникот за недискриминација, Прирачникот за учебници, Статегијата за интегрирано образование.

Во поглед на мултикултурниот карактер на образованието, според анализите на РОМ се покажува дека Ромите се „игнорирани“ во учебниците, наставата не е мултикултурно поставена, во општото образование и наставните програми за обука на наставници не се посветува внимание на Ромите како на составен дел од историјата и културата на Македонија, а наставниците немаат доволно развиени компетенции за практикување на инклузивно образование. Сегрегацијата станува се позаострена, такви опасности постојат и со начинот на кој се имплементира изборниот предмет Јазик и култура на Ромите, или со реализацијата на предвиденото менторирање (како дополнителна настава) особено за учениците-Роми, со што тие би се одвоиле од другите деца со кои се спроведува дополнителна настава.

Во контекст на Декадата на Ромите како клучна иницијатива и програма, практиката покажува дека наместо да се развиваат генерална осетливост во општеството и акција во сите домени, одговорноста и очекувањата се префрлија на неколку Роми претставници во државните институции со многу ограничени ингеренции.

Воедно, од она што државата го предвидела со националниот акционен план за образование на Ромите за седум години, таа аплицирала околу 8% од предвидените средства, со значителен удел на странски донации во нив. Во Македонија е мал бројот на наставници-Роми, што е неповолен фактор, поради отсуството на можности со учениците-Роми да работат наставници на ромски јазик, но и како модел во психосоцијалниот развој на младите Роми.

Образованието на ромските деца во специјални институции или паралелки е сеуште проблематично во Декларацијата за заштита на правата на детето, усвоена од Собранието во 2003 година, се истакнува потребата од образование во кое воспитната функција ќе се насочи кон „развој на личноста на детето и подигање на свеста за соживот, за почитување на националните, културните и другите општоцивилизациски вредности и за прифаќање на различностите и поттикнување на адекватни форми на културни, уметнички, рекреативни и слободни активности“.

Во поглед на состојбата со образованието на Ромите, но и во други сфери на општественото живеење, стратешки документ претставува Стратегијата за Ромите во Република Македонија, усвоена во 2004 година и преработена во 2009 година. Во овој документ се поставени целите во областа и на образованието, вклучувајќи еднаков квалитет на знаење и образование помеѓу децата-Роми и не-Роми, зголемување на нивото на формално образование кај младите Роми, како и кај возрасните кои се наоѓаат надвор од формалниот образовен систем, градење на професионални и општествени способности и отстранување на причините за неписменост. Мора да се констатира дека не постојат доволни анализи и истражувања, кои како предмет ја имаат имплементацијата на Стратегијата, што го отежнува оценувањето на нејзиното влијание.

По иницијатива на Организацијата за економска соработка и развој, државата донесе Стратегија за интегрирано образование, чија имплементација би требало да овозможи заживување на мултикултурниот карактер на образованието и надминување на се позасилената сегрегација, која има немерливи штетни последици за квалитетот на образованието, како и за општественото живеење во целина. Сè уште нема анализи за ефектите од оваа стратегија, но евидентни се тешкотиите во имплементацијата од самиот момент на нејзиното донесување.

Следниве препораки од РОМ значително ќе влијаат во создавањето на соодветни услови за образование:

• Законите да содржат одредби со кои ќе се утврдат механизми за промовирање на принципите на почитување, толеранција и прифаќање во училиштата;
• Помош и поддршка од надлежните образовни институции (Бирото за развој на образованието и Државниот просветен инспекторат) за да се осигура примена на механизмите.

Образовниот систем треба да преземе конкретни чекори за да го направи моделот на интеграција попрефериран од моделот на етничка поделеност и за наставниците и за учениците на тој начин што:

• ќе се внесат содржини во програмите за иницијална обука и професионално усовршување на наставниците во согласност со образовните цели кои ќе придонесат за намалување на етничките стереотипи;
• ќе обезбеди редовни контакти со припадниците на другите етнички заедници кои се доволно чести и долги за да водат кон соработка и постигнување заедничка цел;
• запознавање со историјата, културата и традицијата на „другите“ етнички заедници преку обезбедување присуство на содржини, ликови, слики и автори (и машки и женски) кои произлегуваат од различните етнички заедници или се однесуваат на нив.

Еден од принципите на кои почива актуелната концепција на основното образование директно се однесува на промовирање мултикултурализам во образованието.

Според Принципот на разбирање на „другите“ и мултикултурност, содржините, методите и активностите што им се нудат на учениците во училиштето треба да ги промовираат толеранцијата и почитувањето на разликите како вредности и да овозможат стекнување знаења и вештини за разбирање и почитување на „другите“.

Според Концепцијата на РОМ една од целите на основното образование е „развивање граѓанска свест кај учениците за припадност на државата и негување на нивниот национален и културен идентитет во духот на почитување на луѓето без разлика на нивната социјална, културна, родова и верска припадност и физичките или менталните способности“.

Во однос на здравствената состојба на Ромите, истражувањата покажуваат дека тие имаат понеповолна здравствена состојба во однос на мнозинското население. Ова пред се се карактеризира со повисока стапка на појава на хронични заболувања кај Ромите за разлика од останатото население, како и пократок животен век за 10 години од останатото население.

Податоците укажуваат на постоење на бариери со кои се соочува ромското население во однос на пристапот до здравствените услуги. Овие бариери се изразуваат преку појава на скриена дискриминација во третманот на пациентите, неможноста за плаќање на потребните здравствени услуги, оддалеченоста на здравствените установи, недоволни знаења во однос на нивните здравствени права, како и недостаток на информации помеѓу здравствените работници за посебните потреби и навики што Ромите ги имаат кога пристапуваат кон здравствените услуги.

Неповолните услови за стекнување на здравствено осигурување, како и неземањето предвид на социјалните потреби на Ромите при усвојување на здравствената регулатива, дополнително ја продлабочува нееднаквоста. Сите горенаведени состојби преставуваат пречки во процесот на остварување на правото на здравствена заштита, меѓутоа уште повеќе преставуваат ризик-фактори за здравствената состојба на ромското население. Непостоењето на релевантни официјални податоци за здравствената состојба на Ромите преставува дополнителен проблем за решавање на здравствените проблеми на ромското население.

Ромите преставуваат маргинализирана група во многу аспекти на јавниот и на социјалниот живот во кој спаѓаат и пристапот до здравствените услуги и нивниот квалитет. Положбата на Ромите во Македонија ја карактеризираат следните состојби: висока стапка на сиромаштија, низок здравствен статус, нисоко ниво на образование, како и несоодветната застапеност во политичката и јавната сфера.

РОМ ќе се ангажира во своите матични општини каде што живеат да имаат на секои 2 месеца бесплатни превентивни прегледи независно од нивниот статус на здравственото осигурување , во здравствените домови да се обезбедат медицински потребни материјали како што се едукативни промотивни материјали, инвентар и друго.

Исто така РОМ ќе се ангажира да го унапреди квалитетот и еднаквоста до здравствените услуги за мајки и деца со посебен фокус на ранливите групи, преку одржување на едукативни работилници од страна на здравствените работници и патронажните служби за унапредување на здравјето и развојот кај децата, безбедно мајчинство и адолесцентно здравје. РОМ ќе се ангажира правилно да се имплементираат здравствените програми меѓу кои и програмата за активна здравствена заштита на мајки и деца, со цел за остварување на здравствената заштита при што ке бидат следени од наша страна. Покрај тоа една од најранливите категории на кои треба да се посвети внимание се и нашите стари лица кои што се хронично болни. За време на топлотните бранови старите лица ќе бидат посетени од наша политичка партија, односно ќе се има волонтерски пристап од страна на стручно медицински образовани лица, преку давање на услуги за проверка на нивниот крвен притисок, проверка на дијабетис, како и мерење на нивната телесна тежина. Исто така хронично болните (изнемоштени лица) ќе бидат придружени од наша страна со наше приватно возило до одредена здравствена институција по потребата на лицето.

Политичката партија РОМ ќе се залага во здравствените поликлиники и амбуланти да има во секој тим барем по еден здравствен работник од Ромска популација.

Согледајќи ја историската анализа РОМ дојде до сознание дека начинот на доселувањето и престојот на Ромите на Балканот и пошироко, има значајно влијание врз нивниот вкупен социјален статус во соодветните општества.

Историскиот осврт кон доаѓањето и престојот на Ромите на овие простори покажува неколку карактеристики, кои битно влијаеле врз нивниот општествен статус. Според Пописот од 2002 година, во Македонија има 53.879 Роми, или 2.6% од целокупното население. Во Скопје живеаат 23.475 Роми. Најголем дел од Ромите живеат во населбата Шуто Оризари.

Денес, Шуто Оризари е најголемата ромска општина со 22.017 жители од кои што најголем број се изјаснети како Роми. РОМ цени дека планираниот попис во 2011 година ќе имаше исклучително голема важност, кој можеше да се согледа од повеќе аспекти. Ќе требаше да бидат опфатени сите оние кои немаат постојано место на живеење или немаат документи. Ова е потребно затоа што само објективен податок за уделот на ромите во вкупната популација ќе биде основа за градење на посеопфатни стратегии во доменот на различни општествени сфери. Објективните податоци ќе бидат основа за стратегии во многу области како што се: образование, домување, здравје и вработување, како приоритети зацртани со Декадата на вклучување на Ромите. Утврдувањето на големината на ромската популација во Република Македонија ќе овозможи и поинаква позиција при остварувањето на правото за правична застапеност на Ромите во институциите на државата, што е предуслов и за создавање на критична интелектуална маса за имплементација на повеќе процеси во различни сфери од живеењето и изработка на детална анализа за состојбата со соодветната и правичната застапеност на припадниците на сите етнички заедници на национално и локално ниво, според пол и етничка припадност.

На локално ниво РОМ ќе има залагање за функционирање на Комисиите за односи меѓу заедниците во општини каде што има повеќе од 20% жители, кои се припадници на немнозинска заедница во таа општина. Според пописот од 2002 година, такви комисии требало да бидат формирани во 21 општина. Исто така, во секоја општина треба да се формираат и комисии за еднакви можности меѓу жените и мажите.

Комисијата за односи помеѓу заедниците РОМ цени дека се од голема важност за Ромите, бидејќи тие практично се консултативно тело при советот на една општина, а нивното формирање е утврдено согласно со Законот за локалната самоуправа. Според кој сочинуваат подеднаков број претставници од секоја заедница застапена во општината.

Активното учество на сите жители во животот на локалната заедница придонесува за нејзиниот просперитет и ја унапредува интеграцијата.

Бидејќи проблемите на Ромите најповеќе се манифестираат во контекст на локалните прилики и услови на живеење, разбирливо е дека РОМ како политичка партија првенствено својот фокус го насочува спрема практична реализација на локално ново. Зацртаните стратешки задачи се очекува да добијат своја полна поддршка при реализација посебно од оние локални единици во Р. Македонија во кои постојат побројни населби. Во таа смисла стратешките заложби на РОМ и нивната имплементација во иднина би требало да преставуваа обврска за локалните власти.

Од аспект на легалната поставеност на системот, Ромите можат да ги остваруваат своите права преку своите избрани претставници во локалните органи на власта, но и преку формите на дирекна демократија определени во Уставот и законите. Во тие рамки, постои и отворена можност за употреба и на ромскиот јазик која деривира од член 7 став 6 од Уставот: “Во единиците на локалната самоупра јазикот и писмото што го користат најмалку 20% од граѓаните е службен јазик покрај македонскиот јазик и неговото кирилско писмо. За употреба на јазиците и писмата на кои зборуваат помалку од 20% од граѓаните во единиците на локалната самоуправа одлучуваат органите наединиците на локалните самоуправи.” Во оваа смисла Уставот ја гарантира и комуникацијата на граѓанинот и институциите на локалната власт на неговиот мајчин јазик.